W dynamicznie zmieniającym się sektorze energetycznym coraz większą rolę odgrywają inicjatywy ukierunkowane na wytwarzanie i dystrybucję energii na poziomie lokalnym. Klastry energii i społeczności energetyczne zyskują na znaczeniu, oferując rozwiązania zorientowane na zrównoważony rozwój i zaangażowanie obywateli. Na czym polega ta koncepcja i czy ma ona rację bytu w Polsce? Sprawdźmy!
Czym są klastry energii?
Klastry energii stanowią formę porozumienia między różnymi podmiotami, takimi jak jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa komunalne, prywatne spółki kapitałowe, instytucje badawczo-rozwojowe oraz indywidualni prosumenci. Ich głównym celem jest koordynacja działań w zakresie wytwarzania, magazynowania, bilansowania zapotrzebowania, obrotu i dystrybucji energii elektrycznej lub paliw na określonym obszarze administracyjnym.
Kluczową przesłanką leżącą u podstaw tworzenia klastrów energii jest rozwój energetyki rozproszonej, czyli wytwarzania energii przez małe jednostki na potrzeby lokalne. Chociaż klastry mogą obejmować zarówno źródła odnawialne, jak i konwencjonalne, nacisk kładzie się na wykorzystanie odnawialnych zasobów energetycznych, takich jak słońce, wiatr czy biomasa.
Jedną z głównych zalet klastrów energii jest zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego regionu poprzez zmniejszenie częstotliwości awarii i skrócenie czasu ich trwania. Ponadto, efektywne bilansowanie popytu i podaży energii elektrycznej prowadzi do optymalizacji jej wytwarzania, dystrybucji i konsumpcji.
Co prawo energetyczne mówi o klastrach energii?
Definicja klastra energii została wprowadzona do polskiego porządku prawnego nowelizacją ustawy o odnawialnych źródłach energii (OZE) z dnia 22 czerwca 2016 roku. Jednak dopiero najnowsza nowelizacja tej ustawy, uchwalona w 2023 roku, stworzyła kompleksowe ramy regulacyjne, umożliwiające dynamiczny rozwój tej formy współpracy.
Aby klaster energii mógł korzystać z przewidzianych form wsparcia, musi uzyskać wpis do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Wniosek o rejestrację składa koordynator klastra, a prezes URE ma 14 dni na dokonanie wpisu.
Społeczności energetyczne – siła lokalnych inicjatyw
Społeczności energetyczne stanowią specyficzną formę klastrów energii, w których kluczową rolę odgrywają mieszkańcy, przedsiębiorcy oraz jednostki samorządowe danego regionu. Ich celem jest wspólne wytwarzanie, dystrybucja i magazynowanie energii elektrycznej na potrzeby członków społeczności. Przyczynia się to bezpośrednio do zwiększenia niezależności energetycznej oraz aktywnego zaangażowania obywateli.
Jedną z głównych zalet społeczności energetycznych jest możliwość bezpośredniego udziału mieszkańców w procesie transformacji energetycznej. Poprzez inwestycje całych osiedli w odnawialne źródła energii, takie jak instalacje fotowoltaiczne czy turbiny wiatrowe, obywatele stają się aktywnymi uczestnikami rynku energii, a nie tylko biernymi konsumentami.
Partycypacja społeczna w tego typu inicjatywach sprzyja budowaniu świadomości ekologicznej oraz promowaniu postaw proekologicznych. Mieszkańcy angażujący się w społeczności energetyczne zyskują lepsze zrozumienie wyzwań związanych z zrównoważonym gospodarowaniem zasobami energetycznymi.
Klastry energii – korzyści ekonomiczne i środowiskowe
Oprócz aspektów społecznych, tworzenie społeczności energetycznych niesie ze sobą szereg korzyści ekonomicznych i środowiskowych. Dzięki wykorzystaniu lokalnych źródeł energii, takich jak słońce czy biomasa, zmniejsza się zależność od importowanych paliw kopalnych. Ponadto, promowanie OZE przyczynia się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń, co ma pozytywny wpływ na środowisko naturalne. Społeczności energetyczne odgrywają zatem istotną rolę w realizacji celów zrównoważonego rozwoju, łącząc aspekty gospodarcze, społeczne i ekologiczne.
Wsparcie dla klastrów energii w Polsce
Aby zachęcić do tworzenia klastrów energii i społeczności energetycznych, rząd wprowadził szereg instrumentów wsparcia, które mają na celu ułatwienie ich rozwoju oraz promowanie inwestycji w odnawialne źródła energii.
System zachęt finansowych
Jednym z kluczowych elementów wsparcia jest system zachęt finansowych. Obejmuje on m.in. zwolnienia z opłat za energię odnawialną, opłat kogeneracyjnych, akcyzy oraz obowiązków związanych ze świadectwami pochodzenia. Mechanizm ten ma charakter czasowy i będzie funkcjonował w dwóch etapach.
W pierwszym etapie, obowiązującym do 31 grudnia 2026 roku, wymagane jest, aby minimum 30% energii wprowadzanej do sieci w ramach klastra pochodziło z OZE. Dodatkowo, łączna moc instalacji w klastrze nie może przekraczać 100 MW. Z kolei zdolność magazynowania energii musi wynosić co najmniej 2% łącznej mocy zainstalowanej.
Od 1 stycznia 2027 roku, wymagania zostaną zaostrzone. Wsparcie będzie przysługiwać klastrom energii, w których co najmniej 50% energii wytwarzanej i wprowadzanej do sieci pochodzi z OZE. Łączna moc instalacji musi umożliwiać pokrycie w każdej godzinie nie mniej niż 50% łącznych dostaw energii elektrycznej do członków klastra. Ponadto, zdolność magazynowania energii musi wynosić co najmniej 5% łącznej mocy zainstalowanej.
Usługa ograniczania obciążenia szczytowego
Istotnym elementem wsparcia dla klastrów energii jest również usługa ograniczania obciążenia szczytowego. Polega ona na odpłatnym świadczeniu na rzecz operatora sieci dystrybucyjnej (OSD) usługi polegającej na ograniczeniu szczytowej generacji energii. Umożliwia to efektywne bilansowanie energii elektrycznej przez OSD, wzmacniając stabilność sieci.
Pozostałe formy wsparcia
Oprócz zachęt finansowych i usługi ograniczania obciążenia szczytowego, klastry energii mogą liczyć na szereg innych form wsparcia. Będą to m.in. preferencyjne stawki za usługi dystrybucji energii czy dostęp do programów dofinansowania inwestycji w odnawialne źródła energii.
Klastry energii w Polsce – perspektywy rozwoju
Zgodnie z założeniami Polityki Energetycznej Polski do 2040 roku (PEP2040), do 2030 roku na terenie kraju ma działać 300 klastrów energii i społeczności energetycznych. Realizacja tego celu będzie miała kluczowe znaczenie dla zwiększenia udziału OZE w miksie energetycznym oraz decentralizacji wytwarzania i dystrybucji energii. Klastry odgrywają istotną rolę w procesie transformacji energetycznej, przyczyniając się do zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w miksie energetycznym. Dzięki współpracy różnych podmiotów na poziomie lokalnym, możliwe jest efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów energetycznych, takich jak słońce, wiatr czy biomasa.
Pomimo licznych korzyści płynących z tworzenia klastrów energii, ich rozwój napotyka również pewne wyzwania i bariery. Jedną z nich jest konieczność pokonania barier finansowych, związanych z wysokimi kosztami inwestycji w infrastrukturę wytwarzania, magazynowania i dystrybucji energii. Innym wyzwaniem jest zapewnienie odpowiednich ram regulacyjnych, które umożliwią sprawne funkcjonowanie klastrów energii oraz zachęcą inwestorów.
Ponadto, istotną barierą może być brak wiedzy o zasadach funkcjonowania klastrów energii wśród decydentów, jak i społeczności lokalnych.
Przykłady udanych inicjatyw klastrów energii w Polsce
Pomimo relatywnie niedługiej historii funkcjonowania klastrów energii w Polsce, istnieje już szereg udanych inicjatyw, które warto przybliżyć jako dobre praktyki.
Klaster Energii Zbiornika Czorsztyńskiego
Klaster Energii Zbiornika Czorsztyńskiego został utworzony w 2017 roku przez gminy Czorsztyn, Krościenko nad Dunajcem, Ochotnica Dolna i Raba Wyżna. Jego celem jest wykorzystanie potencjału energetycznego zbiornika wodnego poprzez budowę małych elektrowni wodnych, a także promowanie rozwiązań OZE wśród mieszkańców.
W ramach klastra zrealizowano szereg inwestycji, takich jak instalacje fotowoltaiczne na budynkach użyteczności publicznej, stacje ładowania pojazdów elektrycznych oraz modernizacja oświetlenia ulicznego.
Klaster Energii Zielonej Góry
Klaster Energii Zielonej Góry to inicjatywa zrzeszająca ponad 30 podmiotów. W jego skład wchodzą jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa energetyczne, instytucje naukowe oraz organizacje pozarządowe. Jego głównym celem jest wspieranie rozwoju energetyki rozproszonej oraz promowanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie województwa lubuskiego.
W ramach klastra realizowane są liczne projekty inwestycyjne, takie jak budowa farm fotowoltaicznych, instalacji biogazowych oraz magazynów energii. Prowadzone są również działania edukacyjne mające na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat korzyści płynących z wykorzystania energii odnawialnej.
Klastry energii – chwilowa moda, czy przyszłość energetyki?
Klastry energii i społeczności energetyczne stanowią istotny element transformacji systemu energetycznego w kierunku większej decentralizacji oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Ich rozwój przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego regionów oraz zaangażowania społeczności lokalnych w proces wytwarzania i dystrybucji energii.
Dzięki wprowadzeniu odpowiednich instrumentów wsparcia, Polska ma szansę na dynamiczny rozwój tego sektora i realizację założonych celów w zakresie zwiększenia udziału OZE w miksie energetycznym.
Tekst i opracowanie: Julia Szafran
Kontakt
 |
Efektywniej sp. z o.o. pl. Wolności 7b, 50-071 Wrocław tel.: 883 747 577 e-mail: info@efektywniej.pl |
